Χρώματα της Αρχαιότητας στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης

Καστανά μαλλιά, χιτώνας με κόκκινα, πράσινα και μπλε σχέδια για την «πρωταγωνίστρια» της έκθεσης. Με παρεμβάσεις σε σύγχρονα γύψινα εκμαγεία, το Μουσείο της Ακρόπολης παρουσιάζει πώς οι αρχαίοι ζωγράφιζαν τα αγάλματα. (φωτό) Πεπλοφόρος κόρη με βαμμένα χείλη και μάτια.

Χιτώνες «κροκωτούς», βαμμένους δηλαδή με το κίτρινο χρώμα που δίνει το φυτό κρόκος, φορούσαν συχνά στην αρχαία Ελλάδα. Κροκωτός ήταν και ο πέπλος που οι Αθηναίοι αφιέρωναν κάθε τέσσερα χρόνια στη θεά Αθηνά. Οι γυναίκες, συνήθως καστανές ή μαυρομάλλες, έβαφαν το πρόσωπό τους με κόκκινα, γαλάζια και άλλα χρώματα (χείλη, μάγουλα, μάτια). Χρώμα σημαίνει ζωή. Η φύση ξεχειλίζει από χρώματα. Ετσι ακριβώς παριστάνονταν η ομορφιά και η ζωντάνια τους και στα αρχαία αγάλματα.
Ακριβώς αντίθετα από ό,τι έχουμε συνηθίσει μέχρι τώρα, αφού ο 20ός αιώνας επέβαλε την αντίληψη πως τα αγάλματα ήταν λευκά («λευκότητα κοιμητηρίου» λέει ο πρόεδρος του Μουσείου Ακροπόλεως Δημήτρης Παντερμαλής), θα δούμε μερικά χρωματισμένα αγάλματα στο Μουσείο Ακροπόλεως. Φυσικά, οι παρεμβάσεις δεν έχουν γίνει στο αρχαίο μάρμαρο, αλλά σε σύγχρονα γύψινα εκμαγεία ή σε κομμάτια παριανού μαρμάρου που εξορύχθηκαν πρόσφατα. «Αρχαϊκά χρώματα» είναι ο τίτλος της «δράσης» που ξεκινά από σήμερα και θα διαρκέσει ένα έτος.
Στη διάρκειά της, το κοινό θα βλέπει επιστήμονες να τυλίγουν ένα άγαλμα με μαύρο κάλυμμα ώστε να κάνουν αναλύσεις με το φασματοσκόπιο. Επίσης, θα μπορεί να παρακολουθεί ειδικές συζητήσεις και προβληματισμούς για τα χρώματα κατά την αρχαιότητα. Τέλος, ολοένα θα αυξάνεται ο αριθμός των εκθεμάτων στα οποία θα επισημαίνονται ίχνη χρώματος και θα γίνεται αναπαράσταση δίπλα. Μια ζώνη, ένα μοτίβο, ένα σκουλαρίκι, μια ταινία, είναι όσα μέχρι τώρα έχουν ζωγραφισθεί στο παριανό μάρμαρο, το οποίο κάνει άπειρα παιχνίδια με το φως.

Ο επισκέπτης έχει την πρώτη του επαφή ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια με τις βιτρίνες των κλιτύων και μπαίνοντας στον πρώτο όροφο, με τα αρχαϊκά. Ο τρισώματος δαίμων, από το πώρινο αέτωμα του αρχαϊκού Παρθενώνα, έχει ακόμη έντονα ίχνη από τα χρώματα με τα οποία τον είχαν «ζωντανέψει». Μονάχα που κάποια έχουν αλλάξει. Τα σκίτσα του Λουί-Εμίλ Γκιγιερόν, γνωστού ζωγράφου που ήταν παρών στις ανασκαφές, δείχνουν πως τα γένια, μαύρα τώρα, ήταν μπλε.
Ακολουθεί η πρωταγωνίστρια της έκθεσης, η πεπλοφόρος κόρη. Εκτίθεται πλάι πλάι με ένα γύψινο εκμαγείο το οποίο έχει χρώματα. Οσα τουλάχιστον κατάφεραν να ανακτήσουν με κάποια βεβαιότητα ο Δημήτρης Μαραζιώτης, ο Κωνσταντίνος Βασιλειάδης και οι συνεργάτες τους, που εργάζονται ακούραστα στο πρόγραμμα έναν χρόνο τώρα, υπό την καθοδήγηση βεβαίως των αρχαιολόγων και άλλων επιστημόνων. Η καστανή πεπλοφόρος έχει χιτώνα σε χρώμα σπασμένου λευκού με κόκκινα, πράσινα και μπλε σχέδια. Επίσης είναι βαμμένα τα μάτια και τα χείλη της.

Η λευκότητα του προσώπου της προκάλεσε ερωτήσεις στον κ. Παντερμαλή, ο οποίος σημείωσε πως η γυναικεία ομορφιά είχε ως κανόνα το λευκό δέρμα, γιατί οι γυναίκες έπρεπε να είναι κλεισμένες μέσα. Αντίθετα, οι άνδρες είχαν σκούρα επιδερμίδα, καθώς εργάζονταν ή ασκούνταν στο ύπαιθρο.
Την πεπλοφόρο μπορεί να τη βάψει όποιος θέλει, ανά πάσα στιγμή και ώρα, όχι φυσικά χρησιμοποιώντας το πρωτότυπο ή το αντίγραφο. Ενα ειδικό ψηφιακό πρόγραμμα, που εκπόνησε η Κορνηλία Χατζηασλάνη με τις αρχαιολόγους των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, επιτρέπει στον χρήστη να χρησιμοποιήσει επτά χρώματα που υπήρχαν κατά την αρχαιότητα ή να κάνει δικές του μίξεις.
Στην αίθουσα των αρχαϊκών γλυπτών παρουσιάζονται και άλλες ανακτήσεις μοτίβων, όπως είναι τμήματα ζώνης, κορδέλας για το κεφάλι, διακοσμητικής ταινίας (μπορντούρας) σε χιτώνες κορών, αλλά και «ζακάρ» στο κολάν του Πέρση ιππέα. Μέχρι στιγμής παρουσιάζονται δέκα αντικείμενα, αλλά φιλοδοξία είναι «να γίνουν 30, 50 ή και εκατό».

ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟΙ
Στόχος του Δημήτρη Παντερμαλή είναι «να αιφνιδιάζεται ο επισκέπτης, γιατί μονάχα τότε αναζητά πληροφορίες». Θα τις βρει στο ειδικό εποπτικό υλικό αλλά και στους φροντιστές, που θα ξεναγούν σε ελληνικά και αγγλικά.

ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΡΩΜΑΤΑ
Ο «ξανθός έφηβος», οι λευκές κόρες
Το χρώμα κατά την αρχαιότητα δεν αποτέλεσε στοιχείο απλής διακόσμησης, αλλά προστιθέμενη αισθητική ποιότητα του γλυπτού. Για τους αρχαίους Ελληνες και την κοινωνία τους αποτελούσαν ένα μέσο χαρακτηρισμού. Οι θεοί είχαν ξανθή κόμη που ακτινοβολούσε τη δύναμή τους, οι πολεμιστές και οι αθλητές φαιόχρωμη επιδερμίδα ως ένδειξη αρετής και ανδρείας, οι κόρες λευκό δέρμα που δήλωνε τη χάρη και τη λάμψη της νεότητας.
Η Χριστίνα Βλασσοπούλου, που επιμελήθηκε και τον κατάλογο της δράσης, μας είπε πως οι Κόρες φαίνονται Κοκκινομάλλες, επειδή προφανώς υπήρχε ένα χρώμα που οι αρχαίοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν ως βάση. Μετά, τους έδιναν καστανή ή μαύρη κόμη. Ξανθό έχουμε μέχρι στιγμής συναντήσει μονάχα στην προτομή του λεγόμενου «Ξανθού Εφήβου» η οποία, όπως αναφέρει η κ. Βλασσοπούλου, έσωζε το χρώμα της όταν βρέθηκε στις ανασκαφές του 19ου αιώνα.
Ο Θωμάς Κατσαρός, που εργάζεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, συνδύασε την επιστημονική ανάλυση των χρωμάτων με τις γραπτές πηγές. Ο ίδιος δώρισε στα εκπαιδευτικά προγράμματα κομμάτια από τα δικά του ορυκτά χρώματα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι: μίλτο, μαλαχίτη, ώχρα, κύανος. Τα παιδιά τα περιεργάζονται, αλλά δεν μπορούν να τα πάρουν μαζί τους. Οπως μας είπε, τα περισσότερα ορυκτά χρώματα έβγαιναν από τα μεταλλεία του Λαυρίου και άλλων περιοχών (Κέα, Λήμνος, Κύπρος, Μικρά Ασία, Αίγυπτος κ.α.) Πολλά από αυτά ήταν εξαιρετικά τοξικά, κάτι που γνώριζαν οι πρόγονοί μας. Ετσι, για να περιορίσουν την τοξικότητα ιδίως όσων χρησιμοποιούσαν για ψιμύθια, τα ανακάτευαν με έλαια, λίπη κ.ά.

Ο κ. Παντερμαλής τόνισε πως η χρήση χρώματος είχε μεγάλη έκταση στην καθημερινότητα Βρίσκουμε ακόμη και πήλινα αναθήματα χρωματισμένα. Επίσης, από τη φθορά της επιφάνειας του μαρμάρου μπορούμε να δούμε τι χρώμα είχε. Η ώχρα έφευγε γρήγορα, άρα εκείνα τα σημεία παρουσιάζουν μεγαλύτερη φθορά. «Τα τέσσερα βασικά χρώματα των αρχαίων» σημειώνει ο πρόεδρος του Μουσείου Ακροπόλεως, «το λευκό, το μαύρο, το κόκκινο και η ώχρα, θεωρήθηκαν από τους Πυθαγορείους ότι σχετίζονται με τα τέσσερα πρωταρχικά στοιχεία της Κοσμογονίας: τον αέρα, το νερό, τη φωτιά και τη γη».
«Τα ξεκάθαρα κορεσμένα χρώματα των αγαλμάτων πάνω στα φωτεινά ενδύματα και τα τρυφερά σώματα, σε συνδυασμό με τα πλούσια κοσμήματα, συχνά από μέταλλο, και τους περίτεχνους βοστρύχους της κόμης, δημιουργούσαν μια ιδιαίτερη αισθητική χαρά κάνοντας τα αρχαϊκά αγάλματα να είναι για τους ανθρώπους της εποχής «χάρμα ιδέσθαι»».

ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
Η νέα δράση του Μουσείου Ακρόπολης βασίζεται σε πολύ προσεκτική παρατήρηση, σε φασματοσκοπικές αναλύσεις, σε ειδική φωτογράφηση και φυσικά στην αναζήτηση πολύτιμων πληροφοριών από τις γραπτές πηγές για τα χρώματα.
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ

avecnews.gr