8η Μάρτη "Οι Ελληνίδες ζωγράφοι του 19ου αιώνα"

Συντάκτης: Μαρία Μποϊλέ  απο art mag

Κατά τον 19ο αιώνα, ο λειτουργικός κατά φύλα καταμερισμός παρουσίας και δράσης απέδιδε το «δημόσιο» χώρο της πολιτικής και της οικονομίας, προνομιακά στους άνδρες και τον «ιδιωτικό» ή «οικιακό» στις γυναίκες. Τεκμήριο της ανωτέρω παραδοχής αποτελεί η Αυτοβιογραφία της Ζακυνθινής αρχοντοπούλας Ελισάβετ Μουτζά – Μαρτινέγκου (1801-1832), αποσπάσματα της οποίας δανείζομαι από το κείμενο της κ. Κούντουρα, «Η γυναίκα στη Νεοελληνική Ζωγραφική του ΙΘ΄ αιώνα. Εικόνα και δημιουργός». (Φωτογραφία αριστερά: Σοφία Λασκαρίδου) Συγκεκριμένα, εκφράζεται με αποτροπιασμό για «το παλαιόν βάρβαρον και αφύσικον ήθος, όπου θέλει ταις γυναίκαις ξεχωρισμέναις από την ανθρώπινην εταιρίαν...». «Εγώ μισώ, βδελύττομαι, ονειδίζω όλα τα βαρβαρικά, τα τυραννικά πράγματα, διότι βλέπω πως όλοι οι κακοί άνδρες δεν αγαπούν τα γράμματα και την ελευθερίαν εις τας γυναίκας των...». Η «αναμμένη αγάπη» της για τα γράμματα προσκρούει, ωστόσο, στου πατέρα της «την παλαιάν βάρβαρον γνώμην, η οποία θέλει να μην μαθαίνουν οι γυναίκες πολλά γράμματα...», απόψεις που ίσχυαν, καθώς μάλιστα οι σπουδές θεωρήθηκαν επιβλαβείς και για τη σωματική υγεία των κοριτσιών! Σε άρθρο της Ακρόπολης, με τίτλο «Σώσατε τας Ελληνίδας» (16/3/1889), γίνεται λόγος για τα μολυσματικά βακτηρίδια της γραμματικής και τονίζεται ότι «η γυνή είναι μετά το κλίμα και τας παραδόσεις η ισχυροτέρα επί του χαρακτήρος του ανδρός επιδρώσα δύναμις. Θέλωμεν κόρας ευφυείς, χαριέσας με ολίγον άρωμα νοικοκυροσύνης, με ολίγην πομάδα ζωγραφικής, με ολίγην κλίσιν δια την μουσικήν».Aυτήν την «πομάδα ζωγραφικής», όμως, οι Ελληνίδες του 19ου αίωνα την αποκτούσαν μόνο μέσα από ιδιαίτερα μαθήματα και ιδιωτικές σχολές. Το 1887, η Καλλιρόη Παρρέν ανήγγειλε την ίδρυση καλλιτεχνικής σχολής για γυναίκες «αίτινες αντί ευτελούς μηνιαίου ποσού, θέλουσι διδάσκεσθαι ιχνογραφίαν, υδρογραφίαν, ελαιογραφίαν, ξυλογραφίαν, ανθοποιίαν, εν ιδίω δε παραρτήματι θεωρητικών και πρακτικήν οικονομίαν, καταστιχογραφίαν, κοπτικήν, ραπτικήν, ποικιλτικήν και μαγειρικήν προϊόντος δε του χρόνου και πάσαν βιοπαραγωγόν τέχνην...». Λίγα χρόνια αργότερα φαίνεται πως η κατάσταση άρχιζε να αλλάζει, όπως πληροφορούμαστε από ένα άρθρο στο Μικρασιατικόν ημερολόγιον, το οποίο υπογράφει μία δεσποινίς με το ψευδώνυμο Σίβυλλα, το 1910. «Κατά το 1894 γίνονται αι γυναίκες σιωπηλώς το πρώτον δεκταί εν τω Μετσοβείω Πολυτεχνείω υπό της Διευθύνσεως αυτού, ουχί ως τακτικαί μαθήτριαι εγγεγραμμέναι, αλλ' όπως παρακολουθούσι τα μαθήματα της καλλιτεχνικής σχολής. Το πρώτον τούτοβήμα οφείλεται εις τας επανειλημμένας και επιμόνους αιτήσεις τινών εκ των εν τη Καλλιτεχνία ιδιωτικώς ασχολούμενων Ελληνίδων, βήμα αβέβαιον προς την καλλ. Εκπαίδευσιν της νεωτέρας Ελληνίδος, αλλ' ελπιδοφόρον. Και η άδεια όμως αύτη μετ' ολίγον ανεκλήθη, ένεκεν αντενέργειας». Thiersch Ludwig, Κλεονίκη Γενναδίου, π. 1856-1859, Λάδι σε μουσαμά , 124 x 83 εκ., Δωρεά Ιωάννη Γενναδίου , Αρ. έργου: Π.877 Τον Οκτώβριο του 1900, η Εταιρεία Φιλοτέχνων ύστερα από πρόταση του Γενικού Γραμματέα αυτής Δ. Ι. Καλογερόπουλου, δημιούργησε Καλλιτεχνική σχολή Κυριών, στην οποία συγκεντρώθηκαν καλλιτέχνιδες που είχαν φοιτήσει στο Πολυτεχνείο, όπως η Μαρ. Δρακονταείδη, Σοφία Λασκαρίδου, Αγγελική Στεφάνου, Ελ. Βοζίκη, Κλ. Ιωαννίδου, Ιουλία Σκούφου, Ερατώ Βάλβη, Ελ. Τσάντα κ.ά. Πολύ σύντομα, οι γυναίκες άρχισαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στις εκθέσεις ζωγραφικής που οργανώνονταν στην Αθήνα και αλλού. Στην πρώτη έκθεση του Παρνασσού το 1885 συμμετείχαν οι Μ. Αμοιραδάκη, Ε. Χατζηλαζάρου, η Μ. Σκούφου, η Μ. Λύτσικα κ.ά. Στην Ολυμπιακή έκθεση του 1888 στο Ζάππειο έλαβαν μέρος 18 γυναίκες με 48 έργα στο σύνολο. Από αυτά ξεχώρισαν τα έργα της Κλεονίκης Γενναδίου, η οποία μάλιστα τιμήθηκε με αργυρό βραβείο., ενώ έπαινο έλαβαν οι Αγγ. Εμπεδοκλέους, Μ. Ταβελούδη, Θ. Αθηνογένους και Αθ. Λίβα. Ελένη Μπούκουρα-ΑλταμούραΗ αποτίμηση της συμβολής των γυναικών στην ελληνική τέχνη του 19ου αιώνα είναι ένα εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο αν αναλογιστούμε ότι πολλά από τα βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία εκλείπουν. Επιπλέον, στις περισσότερες των περιπτώσεων, ήταν οι ίδιες οι καλλιτέχνιδες που θυσίασαν την αγάπη τους για την τέχνη για χάρη της αισθηματικής ή οικογενειακής τους ζωής. Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ορισμένες από εκείνες που η δραστηριότητά τους μας είναι γνωστή. Ανάμεσα σε αυτές η Ελένη Μπούκουρα-Αλταμούρα (1821-1900), η καλλιτέχνις, που επιθυμούσε διακαώς να πραγματοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το όνειρό της. Δείγμα αυτού είναι ότι αποφάσισε, με τη συγκατάθεση του πατέρα της, να σπουδάσει ζωγραφική στην Ιταλία. Η δύναμη της θέλησής της έγινε ακόμη περισσότερο εμφανής όταν, προκειμένου να ξεπεράσει το σοβαρό εμπόδιο που έθεταν οι Ακαδημίες Τέχνης της Ιταλίας, απαγορεύοντας τη φοίτηση στις γυναίκες, δε δίστασε να μεταμφιεστεί σε νεαρό σπουδαστή με το όνομα Χρυσίνης Μπούκουρης. Η απόφαση αυτή της έδωσε τη δυνατότητα να φοιτήσει στην Καλλιτεχνική Ακαδημία της Ρώμης, ειδικότερα στις τάξες του γυμνού και της ανατομίας. Η Αλταμούρα σε μία κρίση απόγνωσης έκαψε τα περισσότερα έργα της, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη η προσέγγιση της καλλιτεχνικής της δράσης. Μία ακόμα αξιέπαινη καλλιτέχνις, της οποίας το έργο ανήκει κυρίως στα χρόνια του 20ού αιώνα, υπήρξε η Σοφία Λασκαρίδου (1882-1965). Όταν την ρώτησε ο βασιλιάς Γεώργιος: «Δε φοβάσει, μικρούλα μου, να εργάζεσαι μέσα σε τόσα αγόρια;», εκείνη απάντησε: «Όχι, Μεγαλειότατε. Είμαι έτοιμη σε κάθε θυσία δια την Τέχνη». Μέρος των σπουδών της έγιναν στο Μόναχο και όταν διαπίστωσε ότι δεν είχε πια τίποτα να της προσφέρει, αποφάσισε να πάει στο Παρίσι για να γνωρίσει προσωπικά τον Picasso και να της εξηγήσει τη μοντέρνα τέχνη. Θάλεια Φλωρά-ΚαραβίαΤην ίδια περίπου περίοδο, μία άλλη μεγάλη κυρία της ζωγραφικής εμφανίστηκε στο ελληνικό καλλιτεχνικό προσκήνιο. Επρόκειτο για την Θάλεια Φλωρά-Καραβία (1871-1960). Γνωστές, επίσης, ήταν η Κλεονίκη Ασπριώτη (1870-1930), η οποία είχε ιδιαίτερη επίδοση στην προσωπογραφία, και οι αδελφές Όλγα και Ελένη Προσαλέντη, που διακρίθηκαν επίσης στην προσωπογραφία και την αγιογραφία. Με βεβαιότητα πιστεύω πως οι πρώτες Ελληνίδες ζωγράφοι, που αναφέρθηκαν προηγουμένως, είναι διπλά άξιες σε σχέση με τους σύγχρονους ομοτέχνους τους, καθώς φάνηκαν θαρραλέες και διεκδικητικές σε σχέση με αυτό που ήθελαν. Ήταν πολύ δύσκολο σε μία κοινωνία με παρωπίδες εκείνες να μπορέσουν να ταράξουν τα νερά, να παλέψουν για το ταλέντο τους και τελικά να προχωρήσουν αρκετά βήματα προς την ίση μεταχείριση. Βιβλιογραφία: Γεωργιάδου-Κούντουρα Ευθ., "Η γυναίκα στη νεοελληνική ζωγραφική του ΙΘ' αιώνα, Εικόνα και δημιουργός", Κενά στην ιστορία της τέχνης : γυναίκες δημιουργοί : Συμπόσιο που διοργανώθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο 1990, από την Ομάδα Τέχνης 4+, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 1993. Τσούχλου Δ. & Μπαχαριάν Α., Η Ανωτάτη Σχολή των Καλών Τεχνών, Χρονικό 1836-1984, Εκδόσεις Άποψη, Αθήνα 1984. Χελιώτη-Σχολινάκη Χ., Ελληνίδες ζωγράφοι 1800-1922, Αθήνα 1990.