Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, σκηνοθέτης και ιδρυτής της θεατρικής ομάδας «ΑΤΤΙΣ», μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη για τη θεατρική παράσταση «Μάουζερ», την αγαπημένη του Μαρία Μπέϊκου, τον Χάινερ Μίλερ, αλλά και έναν... εμφύλιο που με την σκηνοθετική του μέθοδο εδώ και χρόνια αγωνίζεται να διαχειριστεί με στόχο την επικοινωνία και έκφραση των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων, ενώ παράλληλα και αντίθετα η χώρα μας βιώνει έναν «α-φύλιο».
Για τρίτη χρονιά φέτος το Μάουζερ στο θέατρο Άττις, εν απουσία της Μαρίας Μπέϊκου... Θέλετε να μας πείτε για την παράσταση και τη συμμετοχή της μέχρις τις 24 Μαρτίου του 2011, που έφυγε από τη ζωή;
Αποφάσισα πέρυσι να παρουσιάσω για πρώτη φορά το Μάουζερ, προς τιμή του Χάινερ Μίλερ, για τα 80 χρόνια από την γέννηση του, ο οποίος ήταν δάσκαλος μου, μέντορας και συνεργάτης μου. Καθώς το θέμα του έργου είναι ο Ρώσικος εμφύλιος και γενικά ο εμφύλιος, σκέφτηκα αμέσως, να το συζητήσω με τη Μαρία.
Τη ρώτησα λοιπόν «Τι θα έλεγες για μια συμμετοχή;» προς στιγμήν έμεινε άφωνη και με ρώτησε «Μιλάς σοβαρά;», «Σοβαρότατα» της απάντησα, και τότε μου είπε αμέσως: «Βεβαίως!», δέχτηκε, δηλαδή, αμέσως, χωρίς να το σκεφτεί σχεδόν καθόλου. Οπότε, στη συνέχεια, της εξήγησα ακριβώς ό,τι έπρεπε να γνωρίζει για το έργο, και της έστειλα το κείμενο για να το διαβάσει.
Ήθελα, πραγματικά, γι’ αυτό το ρόλο, κάποιον με ανάλογο βίωμα και όχι έναν ηθοποιό. Με το βίωμα του εμφυλίου, του αγώνα και της διεκδίκησης. Η Μαρία ήταν πραγματικά το κατάλληλο πρόσωπο κι επιπλέον είχε θεατρική και κινηματογραφική παιδεία, με εξαιρετικές σπουδές στην Κεντρική Ακαδημία Κινηματογραφίας της Σοβιετικής Ένωσης.
Έτσι, κάποια στιγμή, μετά από μια εβδομάδα προβών, είπα στους ηθοποιούς ότι σήμερα έχουμε καλεσμένη τη Μαρία Μπέίκου. Υπήρχε ήδη το σκηνικό, και εκείνη πήρε αμέσως τη θέση της. Όταν της είπα «Μαρία, διάβασέ τα πολύ απλά, με τον τρόπο που διάβαζες τα κείμενα στην ελληνική εκπομπή του ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας», εκείνη άρχισε να διαβάζει και μείναμε όλοι άφωνοι! Γιατί σαφώς έπαιξε ρόλο η ίδια η χροιά της φωνή της, η ωριμότητά και το βίωμα της. Ήταν όλο αυτό το φορτίο το πολιτικό, το ιδεολογικό, το αγωνιστικό που έδωσε στο λόγο της μια διάσταση όχι θεατρική αλλά καθολική.
Μ’ αυτή την έννοια ήταν παρούσα η ίδια η ιστορία στην παράσταση και η Μαρία ήταν ένα αυθεντικό πρόσωπο.
Η ίδια, ερχόταν πάντα πολύ πιο νωρίς στις παραστάσεις, γιατί ήθελε να αυτοσυγκεντρώνεται, έπαιρνε την θέση της στη σκηνή, μετά έρχονταν και οι ηθοποιοί και τέλος εγώ. Λίγο πριν την έναρξη της παράστασης η Μαρία διάβαζε το πρώτο κομμάτι της, για να τοποθετήσει τη φωνή της, όπως κάνουν οι πολύ καλοί ηθοποιοί... Κάθε μέρα αφιερώναμε την παράσταση σε έναν αγωνιστή ή σε ένα ιστορικό πρόσωπο του Ρώσικου πολιτισμού, όπως ο Τσαϊκόφσκι, ο Τσέχοφ, ο Γκόγκολ, η Ντεμίτοβα κλπ.
Κάποιους από όλους αυτούς, μάλιστα, τους είχε γνωρίσει και προσωπικά η ίδια.
Ναι, τους γνώρισε προσωπικά…
Η συνεργασία με τη Μαρία ήταν μια εξαιρετική εμπειρία για όλους μας.
Μάλιστα, πολλές φορές, μάζευε τους ηθοποιούς και τους έλεγε τις ιστορίες της, τα βιώματα της, ή τους συμβούλευε.
Είχε πολύ αγωνία για τους νέους, να μάθουν την ιστορία…
Να μάθουν την ιστορία και να αγωνίζονται, να αντιστέκονται απέναντι στον καταναλωτισμό και σε όλο αυτό το ψευτο-lifestyle που βιώσαμε όλοι σε αυτήν την ψευτοδημοκρατία τις τελευταίες δεκαετίες. Και πραγματικά τους βοήθησε πάρα πολύ. Αυτά τα παιδιά ωριμάσανε μέσα από το Μάουζερ και πήρανε πολύ σημαντικές αποφάσεις και για τη ζωή τους και για την τέχνη τους.
Δεν έπρεπε να μιλάει γιατί έπρεπε να ετοιμάζεται για την βραδινή παράσταση. Της έλεγα «μη μιλάς» αλλά εκείνη μιλούσε διαρκώς. Μου έλεγε «Τώρα πρέπει να ετοιμαστούμε για τον επόμενο ρόλο». Της έλεγα «Μαρία ήρθε η ώρα σου να παίξεις Μπέκετ».
Θυμάμαι στην τελευταία της παράσταση… η Μαρία καταχειροκροτήθηκε.
Φέτος ποια βρίσκεται στη θέση της;
Η Ανέζα Παπαδοπούλου. Οι παραστάσεις ξεκινήσανε την περασμένη Παρασκευή στις 28 Οκτωβρίου και θα παίζουμε κάθε βδομάδα από Τετάρτη μέχρι Κυριακή για 3 μήνες, γιατί μετά θα πάω στη Μόσχα επειδή σκηνοθετώ μία όπερα στα Μπολσόι.
Μιλούσαμε, μάλιστα, με τη Μαρία και γι’ αυτήν την όπερα και για την παρουσία της στην πρεμιέρα.
Μου λείπει πάρα πολύ η Μαρία. Την σκέφτομαι και εγώ και όλοι σχεδόν κάθε μέρα στο θέατρο, και επαναλαμβάνουμε μεταξύ μας διάφορες ιστορίες που μας έχει πει ή περιστατικά που θυμόμαστε με την ίδια. Είχε πάρα πολύ χιούμορ και αγαπούσε την ζωή, και είχε ένα πολύ ισχυρό ένστικτο για τη ζωή. Για παράδειγμα, εκείνη την τελευταία ημέρα που καταχειροκροτήθηκε, μετά στο καμαρίνι μου είπε: «Ύποπτο αυτό!». Ε, σε τρεις μέρες έφυγε…
Την τελευταία ημέρα που την είδα στο νοσοκομείο, είχε την αγωνία για το θέατρο, τι θα κάνετε εσείς…
Γιατί ήταν και με τα παιδιά πολύ δεμένη. Όλα τα χρόνια με την Μαρία μιλούσα δύο φορές την ημέρα στο τηλέφωνο, μια γύρω στις 10-11 το πρωί και μια γύρω στις 6-7 το απόγευμα, σχεδόν επί 35 χρόνια. Και περνούσαμε συνήθως μαζί τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, μαζί με την αξιολάτρευτη Λουκία που την αγαπούσε πολύ. Μας αγαπούσε σαν τους πιο κοντινούς της ανθρώπους.
Όταν μιλούσε για εσάς, έλεγε «ο γιος μου ο Θόδωρος».
Από παλιά, πολύ παλιά, κάναμε μαζί περιοδείες, στη Ρωσία, ήταν πάντα μαζί μου σε όλες τις σκηνοθεσίες, όπως και στην θεατρική ολυμπιάδα στη Μόσχα το 2001.
Η μέθοδός σας, στο θέατρο που εσείς υπηρετείτε, βασίζεται στην αρχαία τραγωδία όπως και στα αρχέτυπα, αλλά και στη σωματική έκφραση… και την συνεχή συνεργασία λόγου και σώματος.
Άλλοι αρχίζουν από την λέξη και μένουν στην περιγραφή της λέξης ή της φράσης, επειδή όμως βλέπω το θέμα της ερμηνείας ως μια καθολικότητα, προσπαθώ να βρω τα κλειδιά της ενότητας του σώματος με τον λόγο.
Στις παραστάσεις μου υπάρχει και μια υποβόσκουσα πολιτική διάσταση, άσχετα αν η δουλειά μου εκπορεύεται από την έρευνα των αρχετύπων.
Διάβασα πόσο έχετε παλέψει στο θέμα του σώματος, με αυτή την έννοια που είπατε. Ο λόγος ανήκει στο αριστερό μας ημισφαίριο και το σώμα και τα συναισθήματα στο δεξί. Αυτά τα δύο ημισφαίρια είναι σε μία συνεχή πάλη, θα λέγαμε, και ο στόχος θα πρέπει να είναι αυτή η συνεργασία τους. Κυρίως σε φάσεις τραύματος και σοκ, όπως είναι ένας εμφύλιος πόλεμος, ξέρουμε από τους επιστήμονες, ότι σταματούν να συνεργάζονται… σαν να συμβαίνει μία ξαφνική λοβοτομή. Θα ήταν ενδιαφέρον να πείτε την γνώμη σας, εφόσον και η παράσταση έχει θέμα της έναν εμφύλιο, που είναι για την Ελλάδα, το αδιαχείριστο, δηλαδή, τραύμα της, όπως έχει αναφέρει και η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη.
Το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου οργάνωσε πριν ένα μήνα ένα διήμερο συμπόσιο πάνω στη δουλειά μου. Μια πολύ σπουδαία νευρογλωσσολόγος από τον Καναδά, η Γκόνια Γιαρέμα, έκανε μια εξαιρετική διάλεξη με θέμα τον… εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των δύο ημισφαιρίων, αλλά και στη συμφιλίωση και συνεργασία τους.
Φαίνεται να υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στις επιστήμες και στην τέχνη.
Ναι, και ο κάθε «εμφύλιος», το κάθε πρόβλημα που παραμένει άλυτο, παγώνει τα συναισθήματά μας, που επειδή δε συνεργάζονται με τη λογική, δημιουργούν ένα «βραχυκύκλωμα, ή καλύτερα ένα τραύμα που δεν αιμορραγεί, γιατί το αίμα είναι παγωμένο.
Αυτό το βραχυκύκλωμα… που δεν επέτρεψε και τη διαχείριση του ελληνικού εμφυλίου, το συζητήσαμε πολλές φορές με την Μαρία αλλά και με τον πατέρα μου και με άλλους ανθρώπους, που συμμετείχαν σε αυτόν. Στην Ελλάδα, θα έλεγα πως στοίχειωσε ο εμφύλιος, χωρίς να… πεθάνει, να λήξει, είναι νεκροζώντανος. Πάγωσε όπως πάγωσε όλη η κοινωνία. Παγωμένη δεν είναι όλα αυτά τα χρόνια;
Πιστεύετε πως έχουν τιμηθεί οι αγωνιστές της αντίστασης;
Όχι καθόλου. Αντιθέτως. Έχουν υποτιμηθεί. Όχι μόνο η Μπέικου αλλά και άλλοι. Αλλά αυτό θα γινόταν σε μια πραγματική δημοκρατία. Οι τίμιοι άνθρωποι και οι τίμιοι αγωνιστές δεν τιμούνται.
Η απουσία τιμής όμως είναι ύβρις κατά τους αρχαίους, που ζητά κάθαρση.
Η ύβρις, η κάθαρση, και μετά έρχεται η τιμωρία. Η τιμωρία στην αρχαία τραγωδία έρχεται από τον θεό. Ο Δίας και οι θεοί, όμως, μάλλον μετακόμισαν σε άλλο σύμπαν.
Οπότε, η τιμωρία θα έρθει και πρέπει να έρθει από τον χθόνιο θεό, τον εκδικητή Διόνυσο. Αφού δεν έρχεται από πάνω η τιμωρία ας έρθει από… κάτω, από τον θεό-Λαό. Δεν έχουμε άλλη λύση. Ύβρις διαπράττεται κάθε μέρα, κάθε στιγμή στην Ελλάδα. Είναι κάτι το απίστευτο.
Κι όχι μόνο επειδή δεν τιμήσαμε αυτούς που πέθαναν, και άλλους που ακόμη ζουν, που πραγματικά αγωνίστηκαν αλλά και τα παιδιά των επερχόμενων γενεών. Είναι ύβρις στο μέλλον! Και δεν υπάρχει χειρότερο από αυτό! Κανείς δε ζητάει συγγνώμη για τα λάθη του σ’ αυτή τη χώρα.
Εσείς τι εμπειρίες είχατε ως νέος;
Εγώ προέρχομαι από αριστερή οικογένεια, την Μαρία την άκουγα από παιδί στην ελληνική εκπομπή του ραδιοσταθμού της Μόσχας, που άκουγε ο πατέρας μου και όλη η οικογένειά μου. Όταν μεγάλωσα ήμουν στη νεολαία Λαμπράκη όπως οι περισσότεροι της γενιάς μου.
Μπορώ να πω, ότι κατάφερα -κάτι που πάντα εύχομαι να το καταφέρουν όλοι οι νέοι- να αποτινάξω από πάνω μου το άχθος μιας κάλπικης ελληνικότητας, την οποία χρησιμοποίησε κατά κόρον η συντήρηση και σχεδόν τα περισσότερα πολιτικά συστήματα της χώρας μας.
Από πολύ μικρός είχα εκφράσει την αντίθεσή μου σε κάποια άλλοθι και παραμύθια, ότι η Ελλάδα είναι η χώρα του φωτός, των αγαλμάτων, των οριζόντων κλπ. Αυτά όλα τα απέβαλλα για να αποκτήσω σιγά σιγά και να διαμορφώσω ένα δικό μου κριτήριο για την πραγματικότητα. Δεν την πάτησα την πεπονόφλουδα, δηλαδή, κάτι που έπαθε πολύς κόσμος.
Tι σημαίνει ελληνικότητα για εσάς;
Δεν την πιστεύω καν αυτή τη λέξη, δεν πιστεύω σε τέτοια πράγματα. Ούτε γερμανικότητα, ούτε ιταλικότητα, ούτε ελληνικότητα. Οι άνθρωποι είναι άνθρωποι. Όσο βαθειά προχωράει ο άνθρωπος, αναζητώντας τις ανάγκες του, τη βαθιά του ύπαρξη, τόσο καλύτερα συναντιέται με τον Ιταλό, με τον Γερμανό, με τον Γάλλο έχοντας ίδιους στόχους και ίδιες διεκδικήσεις. Τότε μιλάμε για πραγματικό διεθνισμό και όχι για την ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση. Ο διεθνισμός δεν καταργεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των λαών.
Αν ψάξεις τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό θα δεις τις συγγένειες που έχει με τον πολιτισμό των Ίνκας ή των Κινέζων ή των Ιαπώνων. Πιστεύω στην διαπολιτισμικότητα την οποία υπηρέτησα και υπηρετώ στην τέχνη που κάνω εδώ και χρόνια. Το Θέατρο Άττις πριν από 25 χρόνια έκανε παραστάσεις σε 3 ή 4 διαφορετικές γλώσσες, με ηθοποιούς από διάφορες χώρες.
Ίσως επειδή έχετε και ποντιακή καταγωγή, έχετε απελευθερωθεί από τα όρια των συνόρων;
Και σαν χαρακτήρας. Υπάρχουν πολλοί Πόντιοι οι οποίοι είναι κλεισμένοι στο καβούκι τους και στις δουλειές τους. Εμείς οι καλλιτέχνες, πρέπει να κοιτάμε μπροστά και πίσω από τον ορίζοντα….
Για την Μαρία Μπέικου τι άλλο θα θέλατε να πείτε;
Η Μαρία Μπέϊκου ήταν και είναι μια πηγή φωτός. Φως στα σκοτάδια: Αυτό είναι η Μαρία Μπέϊκου. Με όποιους μίλησε όποτε μίλησε, εξέπεμπε φως και μεγάλη ενέργεια ,η οποία απλώνονταν στο χώρο. Πολύ σημαντικό πρόσωπο. Πραγματικά χάρηκα όλα αυτά τα χρόνια και με την παράσταση του Μάουζερ και με το βιβλίο της που επέμενα πάρα πολύ να το κάνει, και μέσα από αυτό την αγάπησε πολύ ο νέος κόσμος.
Στην πράξη, στη ζωή, όλη αυτή η ενέργεια, το φως της, πως εκφράστηκε, νομίζετε;
Εκφράστηκε πάντα συνομιλώντας με όποιον ήθελε να συνομιλήσει μαζί της και πάντα βοηθώντας τον. Ήταν ανοιχτή για συνεργασία και για διάλογο.
Και σε ότι αφορά στην Ελλάδα σε σχέση με τους «εμφυλίους» ανάμεσα στις διάφορες πολιτικές παρατάξεις; Τι θα λέγατε;
Αυτό που ζούμε τώρα δεν είναι εμφύλιος, είναι «α-φύλιος»! Είναι καβγάδες «άφυλων», «άφιλων» και άνομων. Ο εμφύλιος είναι ορατός, μπορεί να γονιμοποιήσει καταστάσεις, γιατί πρόκειται για μια σύγκρουση που προκαλεί ζυμώσεις και εξέλιξη. Εδώ πρόκειται για μια απίστευτη «αφιλία».
Άρα καμία αξία;
Απίστευτη καταστροφή των πάντων. Απίστευτη. Δεν καταλαβαίνουν. Κάνουν κάποιες πράξεις και δεν καταλαβαίνουν εκείνη την στιγμή ότι και καταστρατηγούνται δικαιώματα δεκαετιών αλλά και καταργούνται αξίες και ηθικές αρχές. Δηλαδή τα προβλήματα που προκαλούνται είναι και σε οικονομικό επίπεδο, αλλά και σε ηθικό, ψυχολογικό,, πολιτισμικό.
Το κεντρικό ζήτημα της φιλοσοφίας είναι ανά τους αιώνες το νόημα της ζωής. Για εσάς, ποιο είναι; Νόημα για τη ζωή μας δεν υπάρχει χωρίς τον αγώνα. Στον αγώνα ενυπάρχουν η ηθική και ο πολιτισμός. Εκεί υπάρχει και ο όρος της ζωής. Ορισμός της ζωής είναι ο αγώνας που έχει μέσα του και την ηθική και τον πολιτισμό και τη διεκδίκηση.
Είναι η εξέλιξη, είναι το άλμα, χωρίς αυτό δεν μπορούμε να μιλάμε για ανθρώπινα όντα.
Όλα αυτά τα τελευταία 30 χρόνια, της ψευτοευημερίας, την οποία δημιούργησαν οι κυβερνώντες και συνεργάστηκε μαζί τους και πολύς κόσμος βέβαια, κατάφεραν και κοίμισαν τον λαό. Αλλά βλέπετε, τώρα τιμωρούν μόνο τον λαό και δεν τιμωρούνται οι κλέφτες ούτε οι πολιτικοί για τις ευθύνες τους, ούτε οι τράπεζες. Βλέπετε πόσο μονόπλευρα είναι τα πράγματα και ανήθικα; Για πολλά χρόνια χαλαρώσαμε και ζήσαμε σχεδόν σα νεκροζώντανοι!
Να πω, επίσης, ότι όλα αυτά τα λέω σαν να μου τα υποβάλλει η Μαρία Μπέϊκου. Για ό,τι είπα, είχα έναν υποβολέα: την Μαρία…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου